Visie op onderwijs en vak

"Solo se aprende aquello que se ama"

-Francisco Mora, neurowetenschapper-

In de jaren dertig van de vorige eeuw schreef Janusz Korczak, een Pools-joodse pedagoog en kinderarts, een Magna Carta voor kinderrechten. Korczak was één van die denkers die zijn tijd vooruit was. Kort samengevat pleitte hij voor het respecteren van de integriteit van het kind: recht om liefde te ontvangen, recht op respect, recht op gehoord te worden, recht op autonomie. Zijn geschriften worden tegenwoordig beschouwd als de moeder van het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind van 1989 (Council of Europe, 2009).

Korczak, die rechten voor kinderen wilde en geen liefdadigheid, was directeur van het joodse weeshuis in Warschau. Hij stierf in 1942, vergezeld van zijn weeskinderen, in de gaskamers van het vernietigingskamp Treblinka. Maar de zin die ik wil onderstrepen met betrekking tot de autonomie van kinderen en jongeren is een sterk verwijt dat de kinderarts maakte aan de moeders van de rijke klasse van Warschau. Hij schreef: "Uit angst dat ze sterven, laat je ze niet leven" (Romera M., 2018, b. 14). Deze zin maakte veel indruk op mij omdat in de jaren dertig kinderen heel vaak stierven. Korczak echter hekelde deze moederlijke bescherming die jongens en meisjes uit die tijd niet toestond hun levens te leven, ervaringen te hebben of risico´s te nemen. Tegenwoordig sterven kinderen en jongeren gewoonlijk gelukkig niet. Maar in hoeverre zijn zij vrij om mee te beslissen over zaken die hen direct betreffen, zoals artikel 12 van het VN-verdrag stelt? En hoe ziet dit eruit als het gaat over onderwijs?

Als ik terugkijk naar de tweeëneenhalf jaar die ik intussen in het onderwijs heb, zou ik kunnen beweren dat in het huidige onderwijssysteem leerlingen beperkt inspraak krijgen wat betreft hun onderwijs. Ik begrijp dit grotendeels, aangezien adolescenten neurologisch, fysiek en sociaal-emotioneel nog niet voldoende ontwikkeld zijn (Crone E., 2018) om in zo'n pittige fase van hun levens bepalen wat verstandig voor hen is. Daarbij moet ik onwillekeurig denken aan het gedicht dat Loris Malaguzzi schreef:

Het kind heeft honderd talen, honderd handen, honderd gedachten,
Honderd manieren van denken, van spelen, van spreken.
Honderd, altijd weer honderd manieren van luisteren, verwonderen, liefhebben.
Honderd vreugden om te zingen en te begrijpen.
Honderd werelden om te ontdekken.
Honderd werelden om te verzinnen.
Honderd werelden om te dromen.
Het kind heeft honderd talen (en nog honderd, honderd, honderd meer)

maar ze pakken er negenennegentig af…

Negenennegentig worden er van hen gestolen! Wie steelt er zoveel van de kinderen en jongeren? Zeker, er zijn veel dieven van de dromen, verrassingen en vreugde van de jeugd. Maar een deel van die diefstal wordt gepleegd door de school. Hoewel er steeds meer hoopvolle voorstellen opkomen, zoals die van onderwijskunstenaar S. Drummen (2021) die het Ágora-onderwijs ontwikkelde, kunnen we nog steeds zeggen dat schoolsucces draait om goede cijfers halen. En om deze cijfers te behalen op de manier die de school heeft bedacht. Het doel van het onderwijs is niet dat kinderen hun diploma halen, maar dat ze komen tot een maximum van zelfontplooiing (Maslow, 1943). Wie op een volledig onconventionele manier leert, of die geboren is als schilder of danser, zal zijn taal niet vinden, zal de school niet herkennen als zijn school en zal het gevoel hebben dat van zijn honderd talen er negenennegentig zijn gestolen. Het is dan ook de moeite waard om ons af te vragen, zoals Sir Ken Robinson ooit deed: doden scholen de creativiteit van leerlingen?.

Onderwijs voor degene die leert, niet voor degene die onderwijst.

We leven in een veranderende en onvoorspelbare tijd, tot het punt dat we niet weten hoe onze samenleving eruit zal zien in 2050. De snelle introductie van Artificial Intelligence (AI) in onze samenleving doet me afvragen welke banen mijn toekomstige leerlingen zullen hebben over vijf, tien of twintig jaar. Wat moet ik hen leren? Hoe moeten ze leven in een wereld waarin continue onzekerheid geen ongelukje is, maar een vast onderdeel?

Met zoveel onzekerheid keer ik terug naar de oorsprong van wat mij naar de wereld van het onderwijs heeft geleid: ik wil mijn leerlingen graag Spaans leren, maar ik wil me vooral richten op de ontwikkeling van hun: kritisch denken, communicatie, samenwerking en creativiteit.

Het huidige systeem, die gebaseerd is op 19de eeuwse inzichten (Harari, 2018), vormt niet maar vervormt. Als ik terugdenk aan mijn vijf jaar op de middelbare school, kan ik me weinig herinneren van mijn lessen, docenten of de diverse thema's die we moesten leren. Wat ik me wel en heel goed herinner, is hoe ik mij voelde bij bepaalde docenten. Ik herinner me nog dat mijn docent Kunstzinnige Vorming me eens complimenteerde over een collage die ik had gemaakt. Ik herinner me nog dat we voor die opdracht zelf mochten bepalen welke materialen we gebruikten en wat voor ontwerp we maakten. We kregen dus, die ene keer, in dat ene vak, een klein beetje autonomie, en ik denk zeker dat ik me competent voelde om de opdracht uit te voeren. Ik had de touwtjes in handen, ik werd gezien, althans die ene keer, en dat voelde geweldig.

Autonomie bevordert lef, creativiteit, volharding, samenwerking en zelfdiscipline. Kwaliteiten die steeds belangrijker worden in een supersnelle verandering van tijdperk waar we ons naartoe bewegen (Drummen S., 2021).

En dat is onder andere waar ik mij voor inzet. Ik wil dat kinderen geloven dat ze het kunnen, dat ze de kans krijgen om aan het roer te staan, met de juiste voorbereiding en begeleiding. In mijn dagelijkse praktijk zoek ik manieren om kinderen hun honderd talen te laten spreken, om hun creativiteit te benutten in plaats van deze te verliezen. En ik kan alleen maar hopen dat als ze eenmaal zijn afgestudeerd en terugdenken aan hun schooltijd, ze een warm en prettig gevoel hebben.

Een taal om je te verbinden met de wereld

Lenguaje y cultura van de la mano

De Europese Unie en de Raad van Europa pleiten nadrukkelijk voor M+2: beheersing van de moedertaal plus twee vreemde talen op minstens B1-niveau voor iedere Europeaan (Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2003). Ze streven naar het bevorderen van meertaligheid omdat dit een belangrijke rol speelt bij het bevorderen van communicatie en begrip tussen mensen uit verschillende culturen en landen.

Ik ben zelf een voorbeeld hiervan. Ongeveer twaalf jaar geleden, toen ik naar Nederland kwam, moest ik op een gegeven moment de lokale taal leren. Ik zie het leren van het Nederlands nu als een deur die voor mij openging, een deur die daarvoor op twee sloten dicht zat. Door het leren van Nederlandse uitdrukkingen, bijvoorbeeld, leerde ik niet alleen de taalvorm of de juiste spelling, maar vooral leerde ik dankzij mijn nieuwsgierigheid vele culturele aspecten die nieuw en tegelijkertijd bijzonder voor mij waren.

Taal is voor mij een sociaal en cultureel fenomeen. Kinderen en jongeren krijgen naast kennis de kans om vaardigheden en attitudes te ontwikkelen (Fasoglio, 2009). Hierbij gaat het om het wegnemen van vooroordelen, bewustwording, acceptatie en respect voor andere culturen, hun normen en waarden, en het vermogen om te reflecteren over zichzelf en hoe ze door anderen worden gezien.

Tijdens mijn lessen Spaans probeer ik mijn leerlingen een breed scala aan vraagstukken voor te leggen die bijdragen aan de hoofddoelen van het onderwijs: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming (Biesta G., 2015). Bij het leren en vieren van de Día de los Muertos reflecteren we over de dood en de waarde van het leven. Sommige leerlingen zeiden dat deze les hen heeft geholpen bewuster te leven en meer te genieten van elk moment. Tijdens onze praktijklessen 'Tapas y Aperitivos' leren ze de namen van de ingrediënten en bespreken we de milieuaspecten van het consumeren van bepaalde producten, zoals avocado's. Hebben jullie gehoord dat er in Amsterdam een restaurant is dat alleen maar avocado's serveert? Wat zijn de milieu- en sociale gevolgen voor de landen waar avocado's worden verbouwd? Hoe ethisch is zo'n restaurant dan?

Het beheersen van vreemde talen speelt ook een belangrijke rol in de huidige internationale samenleving. Veel mensen werken internationaal samen - fysiek of virtueel - en maken gebruik van internationale en anderstalige informatiebronnen. Door de groeiende aandacht voor internationalisering zien leerlingen zelf hoe belangrijk en handig het kan zijn om een extra taal te leren. Ik heb leerlingen in de klas die al Spaans leren omdat ze stage willen lopen en werk willen doen in een Spaanstalig land.

De meerderheid van mijn leerlingen heeft een migratieachtergrond, wat betekent dat ze al meertalig zijn. Hoewel dit een voordeel is om een nieuwe vreemde taal als Spaans te leren, kan het soms een uitdaging zijn om open te staan voor andere culturen dan die van henzelf. Ik streef ernaar in de Spaanse lessen verbindingen en overeenkomsten te vinden met hun culturen en talen, zodat ze kunnen zien dat we meer gemeen hebben dan we denken. Ik probeer te laten zien dat we allemaal mensen zijn, ieder met onze honderd talen, maar met hetzelfde hart.

Onderwijs is voor mij in essentie het onderwijzen vanuit het hart, te beginnen bij het mijne.

Biesta, Gert. (2015). Het prachtige risico van onderwijs. Uitgeverij Phronese.

Commission of the European Communities (2003). Promoting language learning and linguistic diversity: an action plan 2004-2006. Brussel, België: Commission of the European Communities

Council of Europe (2009). Janusz Korczak. The Child's Right to Respect. Commissioner for human rights. Geraadpleegd op 03-03-2024 van https://rm.coe.int/janusz-korczak-the-child-s-right-to-respect/16807ba985

Crone E. (2018). Het puberende brein. Over de ontwikkeling van de hersenen in de unieke periode van de adolescentie. Prometheus.

Drummem S. (2021). Catharsia. Tonnaer B.V., Drukkerij Uitgeverij H.

Fasoglio D. & Canton J. (2009). Vreemdetalenonderwijs: een (inter)cultureel avontuur? Interculturele competentie in de taalles: impressies uit een eerste verkenning in Nederland. Stichting Leerplanontwikkeling (SLO).

Harari N. Y. (2018). 21 Lessons for the 21st Century Random House Usa Inc.

https://www.kinderrechten.nl/kinderrechten-vw/artikel-12-betrekken-kind/

Kinderrechten-vw (z.d.). Kinderrechten Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Geraadpleegd op 29 februari 2024 van

Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review.

Reggio Emilia Approach (z.d.) 100 languages. Geraadpleegd op 01-05-2024 van https://www.reggiochildren.it/en/reggio-emilia-approach/100-linguaggi-en/

Verbeek Michiel (2021). Geef de autodidactische leermachine ruimte. Michielverbeek.nl. Geraadpleegd op 03-03-2024 van https://michielverbeek.nl/berichten/geef-de-autodidactische-leermachine-ruimte/